Категорија: Настани

Со оглед дека Галеријата на икони-Охрид, како и сите музеи во светот е затворена поради новонастанатата ситуација со пандемијата заради вирусот Covid19, а и по повод денешниот ден, 18 мај, Меѓународниот ден на музеите, еве ви пружаме можност со еден клик на линкот подолу, барем на овој начин да ја погледнете и да видите што се крие во неа, овој пат само со слики, а за да дознаете нешто повеќе за вредните икони од една од светски најпознатите, најубави и највредни збирки што се чува во неа, повелете, посетете нѐ кога сето ова ќе помине и музеите повторно ќе бидат отворени за вас. Дотогаш уживајте во ова што ви го нудиме и, не заборавете, ве очекуваме да нѐ посетите!

Во Охрид досега се откриени девет ранохристијански цркви, меѓутоа, секако најзначајна и со многу зачувани остатоци е огромната базилика во месноста Плаошник, која по својата раскошност и димензии не заостанувала зад највелелепните храмови од своето време подигнати во Цариград, Солун, Антиохија и Александрија.

Систематско откопување и археолошко истражување на овој објект започнало во 1961 година под раководство на покојниот археолог Др. Васил Лахтов. Оваа работа ја продолжил професорот на Скопскиот универзитет Димче Коцо.

Оваа ранохристијанска базилика била создадена веројатно кон крајот на IV или почетокот на V век и има огромни димензии, скоро колку едно фудбалско игралиште. Таа, како и најголемиот број цркви во тоа време, била трибродна градба, чиј централен дел имал правоаголна форма, додека странично завршувала полукружно и била покриена со монументален свод, и имала одделен простор за покрстување. Базиликата била градена од големи четвртесто замазнувани тесни бели и црвеникави камени блокови, тешки по неколку стотини килограми, чии рудни лежишта и до денес не се пронајдени. Не е исклучено извесен дел од материјалот за градба да е префрлен од урнатините на античкиот театар кој се наоѓал во оној дел на градот чии остатоци од седиштата се најдени во непосредна близина на базиликата.

На сочуваните подни мозаици во оваа огромна и раскошна епископска црква, покрај разновидната геометриска и флорална орнаментика, се среќаваат и многубројни претстави на животни, особено птици. Во многубројните кружни амблеми на мозаичниот под има претстави на разни видови птици прикажани во најразлични пози: некои се во мирување, некои во лесно движење, едни колваат грозје, други колваат семе по земјата, додека некои се прикажани во лет. Претставувањето на птиците и воопшто сите животни на овие мозаици, покрај декоративниот карактер и несомненото симболично значење за христијанската литургија, е мошне значајно и од еден друг аспект, а тоа е застапеноста на одредени видови дивеч. Имено, помеѓу мошне реалистички прикажаните птици, можеме јасно да препознаеме фазани, гулаби, еребици, препелици, диви гуски, патки и разни други барски птици. Сé се тоа видови кои од секогаш ги населувале овие предели, а повеќето од нив тука живеат и денес. Од животните застапени на овие мозаици, покрај домашните (магаре, крава, јагне), има уште и срни, дивокози, козорози, елени, зајаци. Некои од нив се претставени во стоечка положба, некои како лежат, а други се во скок. Интересни се и доста натуралистички претставите на два зајаци во наосот: едниот зоба грозје, а другиот јаде морков или репка.

Од овој огромен мозаичен комплекс зачувани се околу стотина квадратни метри кои ни го потврдуваат мајсторството на големите и непознати уметници.

Во североисточниот анекс на оваа базилика има претстави на елени додека во северната и јужната конха на крстилницата се прикажани животни кои најмногу наликуваат на козорози. И едните и другите се мошне верно и релјефно предадени во мигот кога приоѓаат да се напијат вода. Значајни се уште и претставите на пауни во североисточниот дел на наосот како и во нартексот, каде што покрај западниот ѕид среќаваме и риба, особено карактеристичен христијански мотив, но истовремено значаен и за самиот Охрид и езерото.

Во претставите на паунот се споени симболите на бесмртноста, вечноста, Христовото тело и крв, бидејќи тој во текот на зимата ги губи пердувите, а со почетокот на пролетта добива нови. Тој е телото на верникот кој отфрлените пердуви на смртноста ги заменува со пердувите на бесмртноста, па така паунот станал симбол на воскреснувањето на телото, аналогно на општото обновување на природата во пролет.

Најимпресивното во оваа базилика е изградениот баптистериум-крстилница во форма на триконхос и со извонредни мозаици каде се претставени антропоморфно четирите рајски реки: Гион, Фисон, Тигар и Еуфрат.

Неговата иконографска интерпретација е единствен пример во ранохристијанската уметност. Имено, во идејна и композициска целина вклопени се темата на четирите рајски реки и темата на фонтаната на животот, често претставувана во крстилницата и другите простории на црквите, а која што идејно е поврзана со чинот на покрстувањето.

Четирите рајски реки, Гион, Фисон, Тигар и Еуфрат се претставени како човечки глави од чии што усти извира вода. Тоа се воедно и единствените човекови претстави на подните мозаици од ранохристијанскиот период во Македонија, а аналогии наоѓаме само во Солун, Хрватското приморје и на Сицилија.

Ктиторите овој свој голем подарок го обележале со натпис во источниот дел на просторијата (северно од главната црква) без своите имиња, на мошне скромен начин: “Го направија за свој благослов, оние чии имиња ги знае само Бог”.

Преку оваа базилика дознаваме дека во ранохристијанскиот Лихнид била одгледувана не само уметноста од највисок квалитет, туку и дека постоеле цркви кои поседувале и најголемо богатство познато во овој период, што го потврдува фактот дека Лихнидос бил мошне важен религиозен, културен и стопански центар. Едновремено, присуството на ваквото богатство може да се толкува и со тоа дека овдека било седиште на лихнидските епископи.

Се смета дека оваа мошне убава постројка пострадала и била урната во катастрофалниот земјотрес во VI век (518 година), кога е уништен античкиот Скупи, т.е. денешното Скопје, за кое нè известува византискиот хроничар Прокопиј. Постојат индиции дека оваа урнатина непосредно по своето доаѓање на Балканот, ја користеле за живеење припадниците на словенските племиња, бидејќи на мозаичките подови на црквата се изнајдени остатоци од огништа за кои се верува дека им припаѓале на Словените. До колку е точно, ова би се сметало и за пронајдок на првите траги на Словените во Охрид.

На местото на оваа базилика, а и подоцна се градени црковни објекти за што говорат бројни фрагменти на фрески, траги на ѕидови и темели од многу гробови како и различна керамика и други најдени предмети. Тоа зборува дека не е случајно што токму на ова место и св. Климент Охридски го изградил својот манастир Св. Пантелејмон, еден од најважните центри на старата словенска писменост и култура.

Еве, по претставувањето на зградите во кои се сместени административните и работните простории, како и изложбените простори и музејските згради за кои се грижи и во кои НУ Завод за заштита на спомениците на културата и Музеј-Охрид ги презентира своите вредни збирки, накусо ќе ги претставиме и археолошките локалитети. Грижата на нашата институција за овие локалитети е сеопфатна-од рекогносцирањето, преку сондажните и заштитни ископувања по кои следуваат и систематските ископувања, па сѐ до нивната конзервација, реставрација, реконструкција и презентација.

Започнуваме со еден од најмаркантните и најпрепознатливите, кој претставува и своевиден симбол на нашиот град:

САМОИЛОВАТА ТВРДИНА

Охридската тврдина, симболот на градот без кој не може да се замисли неговата урбанистичка физиономија и историја е една од најголемите средновековни фортификациски градби во Македонија. Со своите утврдувања и ѕидини го зафаќа целиот охридски рид. Од сите страни, со исклучок на јужната, која е свртена кон езерото, ритчестиот дел на градот бил заштитен со високи ѕидови и кули во должина од три километри, сè до близу охридското пристаниште.

Во најстарите извори кај Полибиј, во кои за прв пат се споменува античкото име на Охридското Езеро, се укажува на фактот дека при првата воена акција на овие простори, македонскиот крал Филип II наредил да се изгради утврдување на ридот над езерото.

Најстариот историски податок за градот Лихнид (античкото име на Охрид) и самата тврдина потекнува од античкиот историчар Ливиј, од 209 година п.н.е., каде се говори дека тврдината веќе била изградена и функционирала во сите пресудни моменти од историјата на градот. Хроничарот Малх (Малала) во 478 година забележал дека вака утврдениот град имал силна одбранбена моќ поради што остроготскиот крал Теодорих Амалеецот, во својот воен поход кон Нов Епир не успеал да го освои Лихнид “затоа што градот лежел на утврдено упориште и изобилувал со извори меѓу ѕидиштата”.

Остатоците од таа најстара тврдина се потврдени со археолошките ископувања кога се констатирани камени блокови, наредени од внатрешната и надворешната страна покрај северниот бедем на денешната цитадела, во правец југоисток-северозапад.

Низ историјата тврдината била многу пати уривана, преградувана и доградувана така што таа носи белези од речиси сите историски епохи кога со Охрид господареле римјаните, византијците, словените и османлиите. Меѓутоа, се смета дека најголемиот дел од ѕидовите на цитаделата и подградието, заедно со зачуваните кули, датираат од времето на царот Самоил, од 976 до 1014, а потоа и на неговите наследници до 1018 година, кога Охрид бил престолнина на првата држава на македонските словени, заради што денес тврдината е позната како “Самоилова крепост”.

По целосната пропаст на ова царство и повторното потпаѓање под византиска власт, императорот Василиј II целосно ја разурнал тврдината. Подоцна, веројатно византискиот цар Алексиј I Комнен повторно ја обновил, а и во втората половина на XIV век, во времето на владеењето на големиот жупан Андреа Гропа со охридскиот крај, помеѓу 1371 и 1385 година, цитаделата била повторно обновена.

По турското освојување на Охрид, во тврдината била поставена воена посада, но таа веќе не претставувала објект каде што се случувале важни настани за историјата на градот.

Со своите бедеми и утврдени кули таа го зафаќа целиот охридски рид што се издига до 100 метри над нивото на езерото. Од сите страни, со исклучок на јужната што е свртена кон езерото, градот е заштитен со високи ѕидови и одбранбени кули во должина од околу три километри што се протегаат сè до охридското пристаниште. Височината на бедемите е различна, од 3 до 16 метри, во зависност од конфигурацијата и пристапноста на теренот.

Покрај основната функција за одбрана од непријателите, тврдината служела и за живеење. Нејзиниот централен дел или цитаделата, е поделен со еден ѕид на два дела од кои во едниот живеел владетелот, а во другиот биле сместени војниците. Од надворешната страна ѕидот на овој простор е зајакнат со ред кули од кои најголемата и најјаката е поставена на најслабата точка на тврдината, а импозантен е и влезот во цитаделата што е утврден со две полукружни одбранбени кули.

Вториот дел од тврдината се состои од широк заштитен ѕид околу подградието во кое живееле дворјаните со нивните семејства.

Во градот се влегувало низ три порти: Горна Порта, во непосредна близина на црквата Св. Богородица Перивлепта и античкиот театар, Челна Порта, кај денешната црква Св. Богородица Челница и Долна Порта, што се наоѓа на педесетина метри од брегот на Охридското Езеро, во близина на црквата Св. Никола Болнички. Од сите нив во целост е зачувана само Горна Порта во која како градежен материјал се употребени мермерни надгробни споменици со грчки и римски натписи и други елементи кои потекнуваат од античките градби во градот.

Историската улога на Самоиловата тврдина завршува со одметникот од централната османлиска власт Џеладин-Бег, кој како самостоен феудалец владеел со Охрид во крајот на XVIII и првите децении на XIX век.

Тој бил последниот што извршил поголеми интервенции на бедемите од цитаделата и што ја користел за одбрана и живеење. Во јужниот дел на цитаделата, во 1808 година бил изграден неговиот дворец, познат под името Горни Сарај. Овој дворец, за чија изградба бил употребен речиси целокупниот градежен материјал од урнатиот сарај на Исмаил-паша, кој пак бил изграден со преадаптација на палатата на Охридската архиепископија што се наоѓала јужно од катедралната црква Св. Софија, на просторот од денешното Сараиште, бил урнат веднаш по бекството на Џеладин-Бег од Охрид во 1830 година.

Оттогаш наваму Самоиловата тврдина скоро два века беше оставена на забот на времето сé до 2000 година кога започнаа досега најголемите истражувачки и конзерваторско-реставраторски зафати при што беа изведени систематски археолошки ископувања на целиот простор од цитаделата и беа санирани, конзервирани и реставрирани бедемите и кулите на нејзиниот централен дел.

Откако ви ги претставивме објектите во кои се сместени работните и изложбените простории во кои својата дејност ја обавува и за кои едновремено се грижи НУ Завод и Музеј-Охрид, еве, пред да преминеме на претставување на археолошките локалитети, како мала пауза, едно кусо, промотивно видео за нашата институција.

Видеото беше специјално изработено за претставување и промоција на институцијата во 2017 година во Блед, Словенија, каде што од 20 до 24 септември се одржа завршната манифестација од доделувањето на наградата „Жива“.

Оваа награда ја доделува Форумот на словенски култури (ФСК), непрофитна организација основана во 2004 година во Љубљана од страна на иницијативниот тим на експерти од земјите членки на Форумот (Белорусија, Бугарија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Чешка, Хрватска, Македонија, Полска, Русија, Словенија, Словачка, Србија и Украина), а самата награда е востановена во 2012 година и конкуренцијата е во шест категории.

Главната награда „Жива“ се доделува за најдобар словенски музеј, а во 2017 година на оваа престижна манифестација НУ Завод и Музеј-Охрид беше единствениот кандидат на нашата земја меѓу повеќе од 20 музеи од 13 земји.

Дека нашата институција е високо вреднувана и ценете меѓу многубројните сродни институции од словенските земји во Европа зборува и фактот што помеѓу 31 фотографија на официјалната веб страна на ФСК, на страната за наградата „Жива“, има дури две фотографии од наши објекти и локалитети: Музејот на вода во Заливот на коските и фрагмент од мозаичниот под од поликонхалната базилика на Плаошник. За истите поставуваме и скрин-шотови.